بررسی تطبیقی نقش جامعه در تأمین سعادت بشری از منظر فارابی و اخوان الصفا

چکیده تاریخ زندگی بشر گواه آن است که سودای نیل به سعادت فردی و اجتماعی و جامعه ای به دور از کاستی، همواره ذهن عقلا را به خود مشغول ساخته است. ابونصر فارابی از پیشگامان فلسفه مدنی و طراح جامعه آرمانی در عالم اسلامی است. فارابی مدینه فاضله را در چهار چوب نظم کلی حاکم بر جهان ارزیابی می کند و هدف جامعه آرمانی را رسیدن به کمال انسانی و دستیابی به سعادت می داند. در نظر فارابی اجتماع هر قدر کاملتر باشد کمال نهایی برای انسان بهتر تحققّ می یابد و مدنیّت سبب تحقّق کمال نهایی می شود. فارابی رابطه فرد و اجتماع مدنی و همچنین انواع اجتماعات کامل و ناقص، فاضله و غیر فاضله را که رسیدن انسانها به سعادت موثر هستند، مورد بررسی قرار می دهد. شرایط خاصّ سیاسی و فکری مسلمانان در قرن چهارم هجری دلایل ظهور و پیدایش اخوان الصّفابود. زیرا زندگی سیاسی مسلمانان در قرن چهارم هجری، آشکارا دچار فساد و تباهی شده بود، سلطه دستگاه خلافت بغداد رو به انحطاط داده و متزلزل شده بود، شرایط اقتصادی و اجتماعی هر منطقه دارای شدّت و ضعف بود به نحوی که جهان اسلام به جولانگاه رقابت های هوس آلود و هرج مرج طلبی تبدیل شده بود. در چنین وضعیّتی، اخوان الصّفا با فعالیتّهای پنهانی و تمسک به رفق و مدارا در پی آگاه کردن مردم به فساد قدرت سیاسی حاکم از طریق رمز و اشاره جامعه مورد نظر و ایده آل خویش را ترسیم نمودند. در اندیشه اخوان الصّفا انسان دارای حیات جمعی است، زیرا بدون جمع قادر به تأمین نیازهای ضروری خود نمی باشد، از این رو نیازمند همبستگی اجتماعی است و تجلّی همبستگی اجتماعی در جامعه است. و مرحله تکاملی مدینه، مدینه فاضله است که رئیس فاضل بر آن حکومت می کند. کمال جویی و سعادت خواهی و عدالت طلبی انسان در اجتماع نمود پیدا می کند. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا دیدگاه های فارابی و اخوان الصّفا را در مورد جامعه و نقش آن در تأمین سعادت بشری را مورد نقد وبررسی قرار دهد. کلمات کلیدی: جامعه، سعادت، انسان، فارابی، اخوان الصّفا